یا یاد خدا دل‏‌ها آرامش می‏‌یابد

امروزه با توجه به مشکلات جوامع صنعتی و روزمرگی‌ها‌، انسان‌ها به صورت چشم‌گیری گرفتار احساس پوچی شده‌اند، که البته این بی‌هدفی و احساس پوچی کاملاً با آموزه‌های توحیدی بیگانه است.

در تفکر دینی با وجود خدای قادر مطلق و خیر خواه اعلی، خداوندی که هیچ یک از مخلوقاتش را بی‌هدف و پوچ خلق نکرده مباحثی مثل پوچی و از خود بیگانگی، بی معنا است. پس این نوع احساس، مربوط به تفکر غلط انسان است، نه خداوند متعال.

راه رهایی از این احساسات ویرانگر تنها و تنها متمسک شدن به آموزه‌های توحیدی است؛ اگر کسی به خداوند قادر حکیم، معتقد باشد و باور داشته باشد که او این جهان و از جمله انسان را هدف دار آفریده که این هدف یا رسیدن به خوشبختی جاویدان، یا رسیدن به بهشت، یا دستیابی به شناخت واقعی است و بداند که خلقت جهان هستی و انسان، سرسری نیست، در این صورت، همه چیز در زندگی معنادار می‏‌شود، ولو اینکه سختی ‏‌ها و مشکلات و مصیبت ‏‌ها، باشد.

اگر این اعتقاد توحیدی عمیق و ریشه‌ دار باشد، سوالات اساسی انسان، مانند از کجا آمدن، به کجا رفتن (آغاز و انجام انسان) هم معنادار و هدفمند خواهند شد.

امّا درمان احساس پوچی در انسان‌هایی که باور و اعتقاد به خدا دارند و اعمال عبادی و واجبات خود را انجام می‏‌دهند، در این است که به باور و اعتقاد خود توجه نموده و به تقویت و اصلاح آن بپردازند.

همچنان‌که خداوند متعال به این ایمان مضاعف، در قرآن تاکید فرموده است:
"یَا أیُّهَا الّذِینَ امَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ؛ ای کسانی که ایمان آورده‏‌اید، ایمان بیاورید به خدا و پیامبرش".

مفاد این آیه بیان می‌کند که کسی شاید ظاهراً ایمان داشته باشد، امّا هنوز به ایمان واقعی و یا به مراتب بالای ایمان و یا ایمانی که عمل صالح و شایسته را می‏‌طلبد، دست نیافته است. این آیه، توصیه و بلکه فرمان به ایمان واقعی و حقیقی می‌دهد.

در نتیجه یکی از عوامل مهم احساس پوچی و از خود بیگانگی، عدم شناخت واقعی مبدأ و معاد است. اگر انسان جهان را در چارچوب ماده محدود نماید و برای آن، هدف و غایت قائل نشود، احساس پوچی و از خود بیگانگی می‏‌کند؛ چون دنیای بدون خداوند مانند خانه بدون صاحب است لذاست که فضای پوچی و بی هویتی در آن، حاکم می‏‌ شود.

اگر انسان برای جهان، خالق و مدبری بشناسد و برای آن قائل به هدف باشد، دیگر احساس پوچی نمی‏‌کند، چون در اثر ایمان به خدا و معاد، جهان هدفمند بوده و انسان جایگاه خود را در آموزه‏‌های دینی درک می‏‌کند.

در انسان این باور تقویت می‏‌شود که او به سوی کمال مطلق در حرکت است کما اینکه قرآن می فرماید: "إنّا للَّهِ وَ إنّا إلَیْهِ رَاجِعُون؛ همه از خداییم و به سوی خدا باز می‏‌گردیم". [بقره، آیه 156]

بنابراین آیات قرآن و دین اسلام برای از بین بردن احساس پوچی و از خود بیگانگی، انسان‏‌ها را به خداشناسی و معاد باوری رهنمون و همه را به تفکر در نظام هستی دعوت نموده و برای جهان و انسان، هدف تعریف نموده است: "أوَلَمْ یَتَفَکَّرُوا فِی اَنْفُسِهِمْ مَا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَوَاتَ وَالأرضَ وَ مَا بَیْنَهُمَا إلاّ بِالحَقٍّ؛ آیا در پیش نفوس خود تفکر نکردند که خدا آسمان‏‌ها و زمین و هر چه در بین آن‏ها است (از انواع بی شمار مخلوقات) همه را جز به حق و به وقت معین نیافریده است."[روم، آیه 8] و یا آیه "ربّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلاً؛ پروردگارا این دستگاه با عظمت (جهان) را بیهوده نیافریده‌‏ای".[آل عمران، آیه 191]

و از سوی دیگر، به انسان می‏‌گوید: که تو را بیهوده و پوچ خلق نکرده‏‌ایم: "اَفَحَسِبْتُم انّمَا خَلَقْنَاکُم عَبَثاً؛ آیا گمان می‏‌کنید که ما شما را بیهوده خلق کرده‌‏ایم؟!" [مومنون، آیه 115] و همچنین بازگشت انسان را به سوی حق بیان نموده است و به انسان تذکر می‏‌دهد که فکر نکن که بازگشتی نیست: "وَ اَنَّکُم اِلَیْنَا لَا تُرْجَعُونَ؛ و گمان کردید که به سوی ما باز نمی‏‌گردید!؟" [مومنون، آیه 115]

همچنین اسلام انسان را به تقویت باورهای دینی سفارش نموده و یاد خدا را عامل آرامش روانی دانسته است: "ألَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبِ؛ با یاد خدا دل‏‌ها آرامش می‏‌یابد".[رعد، آیه 28]
در آموزه‏‌های دینی، انسان‏‌ها به خودشناسی دعوت شده و یکی از عوامل از خود بیگانگی "خود فراموشی" دانسته شده است. همچنین در برخی از آیات یکی از عوامل "خود فراموشی" غفلت از یاد خدا ذکر شده است: "نَسُوا اللَّهَ فَأنْسَاهُم أنْفُسهُم؛ خدا را فراموش کردند، خدا هم نفوس آنان را از یادشان برد".[حشر، آیه 19] 

یکی از برترین عامل رفع بیماری افسردگی و نیز دفع اضطراب ایمان به خداست

 
آیا می توان از این عوامل (ایمان، معنویت، دعا و نیایش و...) به عنوان راه کاری برای رهایی از افسردگی استفاده کرد؟

در واقع، همیشه و در همه جا پیروی از دستورهای دینی به سود انسان بوده است؛ زیرا این دستورها، منطبق بر سرشت آدمی است و انسان با پیروی از این دستورها، برنامه ای در پیش رو خواهد داشت که او را از سردرگمی و انحراف، نجات می دهد. انسان با پیروی از دین و معنویت، به کسی اتکا پیدا می کند که می داند همه چیز در دست اوست. از طرفی دعا در تمام ادیان و فرهنگ ها، وسیله ای برای رهایی از مشکلات، درمان بیماری ها و راهی برای رسیدن به آرزوها بوده است.

دعا، رو در رویی انسان با خالق است. در هنگامه دعا و نیایش، انسان، بدون هیچ مقاومتی، از خود برای خدا می گوید و می داند که آنچه می گوید، نزد او محفوظ خواهد ماند. اقرار به خطاها و عرض نیاز به درگاه الهی، هیجانات انسان را تخلیه می کند و برای ادامه راه زندگی به او توان می بخشد.

البته اگر انسان بتواند برخی از عبادات را به طور دسته جمعی انجام دهد (مثل نماز جماعت، زیارت و اعتکاف یا خواندن دعا به صورت گروهی)، می تواند از افراد شایسته در مکان های برگزاری این نوع مراسم، به عنوان الگو استفاده نماید و نیز ارتباطات بین فردی خود را افزایش دهد؛ چرا که افسردگی، بیشتر در افرادی دیده می شود که ارتباطات بین فردیِ ضعیف دارند و ضعف در ارتباطات بین فردی، قادر است انسان را از بسیاری تقویت های محیطی محروم سازد. (خانم دکتر فریده ثابت/ وان شناس، مشاور و مدرّس دانشگاه علاّمه طباطبایی تهران)

نتیجه گیری
در یک جمع بندی می توان گفت برخی از عوامل رهایی از چنگال افسردگی و درمان آن با نگرش دینی عبارتند از:

ایمان راستین:
بیماری افسردگی در میان کسانی که دارای ایمان قوی نیستند، شایع تر است و دقت در این امر نشان می دهد که اتصال به مبدأ لایزال قدرت الهی به روح آدمی قدرت مقاومت ویژه ای در برابر عوامل شکست می بخشد.

یکی از برترین عامل رفع بیماری افسردگی و نیز دفع اضطراب و دفع احساس پوچی و بی معنا بودن زندگی، ایمان به خداست.

اقامه نماز، ذکر، دعا و نیایش:
یکی از عوامل موثر در باب رهایی از چنگال بیماری های مختلف روانی از جمله، بیماری افسردگی، پرداختن به نماز، دعا و نیایش یعنی قطع توجه و یا کاهش توجه از دنیا و افزایش توجه به عالم معنویت است.

توبه:
یکی از عوامل بروز افسردگی روح، احساس گناه در پیشگاه خداوند متعال است که بر اثر قانون شکنی در زندگی و فشار وجدان پدید می آید که در این باره بهترین راه برون رفت از احساس گناه و شرمندگی درونی و بهترین چاره جهت رهایی از عذاب وجدان که به صورت افسردگی ظاهر گشته مسأله توبه است.

توکل:
امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: کسی که به خدا اعتماد کند، سرور قلبی برایش حاصل می شود و کسی که به خدا توکل کند، خدا امور او را کفایت می کند.(جامع الاخبار ،ص 322، ح 905)

آوای قرآن و قرائت و استماع احادیث:
امام صادق علیه السلام: ((ان حدیثنا یحیی القلوب؛ بدون تردید، احادیث و رهنمودهای حیات بخش ما، مایه حیات دل هاست.)) (بحارالانوار ،ج 2،حدیث 29،ص 151)